Hersenschimmen - J. Bernlef

Hersenschimmen - Bernlef

A. Titel:  Hersenschimmen

Auteur: J. Bernlef (Hendrik Jan Marsman)

Uitgeverij: Querido (eerste druk 1984)

B. Genre:  psychologische roman

Dit boek heb ik in de zomervakantie gelezen (2015). 

Samenvatting (belangrijkste punten die ik in een notitie in mijn telefoon heb bijgehouden terwijl ik het boek las)

Je beleeft t verhaal vanuit Maarten 'ik-persoon' 

Hij heeft Alzheimer, dit wordt niet zo gezegd. Want Maarten weet dat zelf niet. Hij begrijpt niet zo hoe hij bepaalde dingen vergeten is 'dat je plotseling zo lis kan slaan van de meest alledaagse handelingen verontrust me'

Vera had hem meermaals gevraagd om hout te halen, maar dit was hij vergeten. 

Hij vraagt zich af waar de kinderen buiten zijn, maar het is zondag. Wanneer het 15:00 is, denkt hij dat t ochtend is. Op het moment dat het donker is buiten, vergeet hij dat het dezelfde dag is en verwacht hij dat t elk moment buiten licht kan worden. 

Er ligt n boek op tafel met dat hij zogenaamd nog nooit gezien heeft. In t boek zit n buskaartje. Op blz 11-12 "ik pak het boek van her haatdragendheid en sla het open opde plaats waar ik gister gebleven ben"

Maarten denkt terug aan zijn basisschooltijd, hoe hij snippers maakte uit papier. De kleurloos stond in een aparte ruimte bovenop n kast. Vera vraagt Maarten wat hij bovenop de wc doet als hij probeert iets van de bovenste plank probeert te pakken. 

Vera zegt dat ze pizza eten, zondag is pizzadag. Als de pizza uit de oven komt zegt Maarten verrast 'pizza'

Tijdens het eten vertelt Vera over Rome en de fontein waaraan ze pizza aten, dit weet Maarten niet meer maar zegt dat niet tegen Vera. 

Maarten kan aan niets anders denken dan dan de verdwenen herinneringen en durft niet aan vroeger te denken. Ook durft hij het niet tegen Vera te zeggen. 

Vera vraagt of hij zich wil scheren. Hij loopt naar boven (waar ze al jaren niet meer komen) en vraagt zich af wat ie ook alweer moest doen?: 'hout halen!' (<-Bevel van Vera een dag eerder) 

Maarten ging naar n 'vergadering' dacht hij zelf, maar hij ging daar al 4 jaar lang niet meer heen. Vera is naar de dokter voor hem geweest en heeft pillen voor s nachts meegekregen. "Om iets te zien moet je eerst iets kunnen herkennen. Zinder herinnering kun je alleen maar kijken. Dan glijdt de wereld spoorloos door je heen (onthoud dit nu goed, want zo kun je Vera veel verklaren)"

'Our man in Havana' is de titel van n boek dat steeds terugkeert in het verhaal. Maarten heeft het zelf gekocht maar dat weet hij niet meer. Elke keer als hij t boek ziet liggen weet ie niet hoe hij eraan komt. 

Maarten z'n tweetaligheid zakt ook weg. Naar Engelse woorden moet hij steeds meer zoeken. Ook draait ie begrippen wel eens om (vast -> los). "Misschien heb ik wel Een heel lichte  beroerte gehad" 

Maarten ziet z'n eigen huis aan voor t huis van zijn vader. Vera zei dat ze wegging en later vindt Maarten het vreemd dat ze (zogenaamd dus) niet heeft gezegd dat ze wegging. 

De dokter komt en wil Maarten een injectie geven, Maarten slaat deze weg en loopt de kamer uit. Hij ziet de injectie aan als n object uit de oorlog. Later komt hij weer binnen en ziet de dokter staan ook al weet hij niet wie het is. Vera zegt dat hij z'n mouw moet opstropen. Maarten denkt dat hij vloeibaar voedsel krijgt door de spuit in deze barre tijden van oorlog. 

Vera noemt hij steeds vaker 'moeder'.

Hij denkt steeds vaker dat hij nog jong is en dat ie zachtjes moet doen omdat hij anders z'n ouders wakker maakt. Ook denkt hij soms dat het nog oorlog is. Vera verwart hij steeds meer met een jeugdliefde, zijn moeder of gewoon een vrouw die hij helemaal niet kent. Als Vera zegt dat ze weggaat en er iemand op hem past omdat het gevaarlijk is alleen in huis. Denkt Maarten "ik wist wel dat er iets mis was met dit huis" 

Verwachtingen
Bij dit boek verwachtte ik een heftig verhaal over dementie. Dit was deels zo:Je maakt eigenlijk mee wat de hoofdpersoon ook meemaakt. Het lijkt allemaal redelijk normaal voor hem in eerste instantie, maar als lezer weet je beter. Dat maakt het lezen spannend, ook al kun je redelijk inschatten hoe het boek zal eindigen. Je merkt namelijk dat de gezondheid van Maarten achteruit gaat gedurende het boek.
Dementie is iets waar je steeds vaker mee te maken zult krijgen naarmate je ouder wordt. De kans bestaat dat je opa en/of oma eraan gaat lijden en misschien over een aantal jaar je eigen ouders. 
Het boek werd mij door mevrouw Mijnsbergen aangeraden, dus ik had best hoge verwachtingen bij het boek. Ik las het minder snel uit dan ik hoopte, maar ik blijf erbij dat ik het een interessant boek vond om te lezen. 

3. Thema en motieven:

Thema: Het belangrijkste thema is dementie. Daarbij zijn ook nog andere thema's die een rol spelen als:  problemen, ouderdom, liefdesrelatie, ziekte van alzheimer.

Een belangrijk motief is de baan van Maarten (hoofdpersoon): notulist bij het IMCO (Intergovernmental Maritime Consultative Organisation). Tijdens zijn dementie krijgt hij vaak het idee dat hij naar zijn werk moet, voor bijvoorbeeld een vergadering. Maar Maarten werkt daar al jaren niet meer.

Ook komt de haat voor de winter door Maarten erg sterk naar voren. Door de sneeuw gaat alles op elkaar lijken en kan hij dingen moeilijk uit elkaar houden.

Lijdmotieven- de liefde tussen Maarten en Vera
- de angst, woede, wanhopigheid en het verdriet van Maarten
- het verdriet en de machteloosheid van Vera

4. Beoordeling

Schrijfstijl:

Het verhaal wordt geschreven vanuit de ik-persoon (betreft Maarten).

Uit de manier waarop hij praat en denkt valt af te leiden dat hij dementeert.

Citaat:

''Dat je plotseling zo los kan slaan van de meest alledaagse handelingen verontrust me. Ik heb er geen verklaring voor.'' 

Vera heeft hem de opdracht gegeven om de pizza 10 minuten in de oven te zetten en deze er vervolgens na die 10 minuten eruit te halen. Als de 10 minuten voorbij zijn, weet Maarten niet wat hij doen moet. Vera had hem verteld dat ze pizza aten, maar op het moment dat Vera de pizza uit de oven haalt, zegt hij verrast: ''Pizza!!''

Ik heb dit citaat gekozen omdat dit kenmerkend is voor zijn dementie.

Tijd:

Het verhaal is verteld in chronologische volgorde. Het begint op een winterse morgen en eindigt op een zaterdagmiddag de week erna. De vertelde tijd is ongeveer 65 jaar door de vele flashbacks. Maar je maakt slechts een week mee waarin dit verhaal geschreven wordt.

Personages:

Hoofdpersoon: Maarten

Zijn vrouw: Vera

Kinderen: Kitty & Fred

Hond: Robert

William Cheever: jongen die wel eens klusjes komt doen. Zijn hond heet Kitty